SENARYO YAZARI: Bizden Görüntüler

SENARYO YAZARININ ANAYASASI

Madde 1: Başlangıçta senaryo vardır !

Madde 2: Senaryo sinemasal üretimin temeli ve başlangıç noktası olarak bir eserdir. Yayınlanabilir ve çekilebilir. Senaryo basit bir emek ürünü değildir. Fikri sermayedir. Yatırım değeri vardır ve katma değer yaratır. Bu nedenle senaristin yapımcıyla /para sermayeyle ilişkisi ücret değildir. Gelirin paylaşılması esasında değerlendirilmeli, yayın ve müzik sektörlerinde olduğu gibi filmin brüt gelirleri üzerinden belirli bir oranda pay şeklinde tanımlanmalıdır.

Madde 3: Senaryo kişisel olduğu gibi birlikte bir eser olabilir. Bir eserin sahibi onu yaratandır. Senaryonun sahibi senaristtir. Varsa öykü yazarı ve diyalog yazarı da eserin birlikte sahibidirler. Bundan dolayı Senaryo yazarı/yazarları o senaryodan çekilen audiovisuel eserin de ortak sahibidir.

Madde 4: Avrupa senaristlerinin haklarının uyumunu sağlamak öncelikli hedeflerimizdendir. Her çalışmada asgari bir kontrat talep etmek; bir seferde bütün mali hakların devrini zorlayan uygulamaları ortadan kaldırmak ve her yayın için ayrı bir hak talep etmek bu hakların başlıcalarıdır.

Madde 5: Senaristler, yönetmenler, kompozitörler, oyuncular ve yaratıcı yapımcılar filmin mali haklarında ortaktır. Bir filmin manevi hakları ise yalnızca yazar, yönetmen ve kompozitöre aittir.

Madde 6: Eser sahiplerinin manevi hakları ile mali haklarının bir arada korunması ve geliştirilmesi gerekir. Bunun için ulusal ve Avrupa çapında yönetmenler ve kompozitörlerle ortak mesleki örgütlenmelere gidilmelidir.

Madde 7: Telif ve lisanslama ajanslarıyla yapıcı bir diyalog kurulmalıdır.

Madde 8: Senaristlerin eser sahibi olarak söz haklarını genişletmek, haklarını savunmak için dağıtımcılarla ve reklâm verenlerle yapıcı bir diyalog kurulmalıdır.

Madde 9: Senaryo yazarının onurunu ve sanatını savunabilmek için sanatın çıkarlarıyla finans güçleri arasında bir denge oluşturulmalıdır.

Madde 10: Tüm Avrupa ülkelerindeki kültürel çeşitlilik ve farklılıklar zenginliğimiz olarak görülmeli ve özenle korunmalıdır. Bütün kültürel guruplar gelecekteki kültürel politikalarını belirleme haklarına sahip olmalıdır. Yazarın üzerinde durduğu büyülü toprak ana dildir. Ana dilimiz geliştirilmeli ve özenle korunmalıdır.

SENARİST PENCERESİNDEN HAK KAPILARI

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, 5101 sayılı kanun ile birlikte değişikliğe uğramıştır. Kısacası “telif yasası” dediğimiz bu kanunda, senaristleri ilgilendiren hak ve yükümlülükleri kısaca aşağıda sıraladık.Hakların yanı sıra yükümlülükten de söz ettik, çünkü, senaristin yasa ile korunan hak-larını ihlal etmemek, üçüncü kişiler için bir yükümlülüktür. Buradaki üçüncü kişiler tanımına senaristler de girebilir! Yani senarist, bir diğer senaristin haklarını ihlal etmemekle de yükümlüdür aynı zamanda.

A. FSEK’te Kavramlar ;

a) Eser ; Sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsullerini, ifade eder.Türkçesi, senaryo bir eserdir.

b) Eser sahibi ; Eseri meydana getiren gerçek kişiyi, ifade eder.Türkçesi, senarist eser sahibidir.

c) İşlenme Eser ; Diğer bir eserden istifade suretiyle vücuda getirilip de bu esere nis-petle müstakil olmayan ve işleyenin hususiyetini taşıyan fikir ve sanat mahsullerini, ifade eder.Türkçesi, senaryo özgün değilse, bir başka eserden yararlanılmışsa, aynı zamanda işlenme eser niteliğindedir. Aynı zamanda, senaryonun filme çekilmesi de bir çeşit işlenme sayılmaktadır.

d) Derleme Eser ; Özgün eser üzerindeki haklar saklı kalmak kaydıyla, ansiklopediler ve antolojiler gibi muhtevası seçme ve düzenlemelerden oluşan ve bir düşünce yaratıcılığı sonucu olan eseri, ifade eder. (Bunun ve alttakilerin Türkçesi şimdilik bir kenarda dursun)

e) Tespit ; Seslerin veya ses temsillerinin veya ses ve görüntülerin anlaşılabilecek, çoğaltılabilecek veya iletilebilecek şekilde bir araca kaydedilmesi işlemini, ifade eder.

f) Fonogram ; Sinema eseri gibi görsel-işitsel eserler içindeki ses tespitleri hariç ol-mak üzere, bir icrada yer alan seslerin veya diğer seslerin veya ses temsillerinin tespit edildiği ses taşıyıcısı fiziki ortamı, ifade eder.

g) Bilgisayar programı ; Bir bilgisayar sisteminin özel bir işlem veya görev yapmasını sağlayacak bir şekilde düzene konulmuş bilgisayar emir dizgesini ve bu emir dizgesinin oluşum ve gelişimini sağlayacak hazırlık çalışmalarını, ifade eder

h) Arayüz ; Bilgisayarın donanım ve yazılım unsurları arasında karşılıklı etkilenme ve bağlantıyı oluşturan program bölümlerini, ifade eder.

i) Araişlerlik ;bilgisayar program bölümlerinin fonksiyonel olarak birlikte çalışması ve karşılıklı etkilenmesi ve alışverişi yapılan bilginin karşılıklı kullanım yeteneği, ifade eder.

j) Bağlantılı Haklar ; Eser sahibinin manevi ve mali haklarına zarar vermemek kaydı ile komşu hak sahipleri ile filmlerin ilk tespitini gerçekleştiren film yapımcılarının sahip ol-dukları haklar, bağlantılı haklardır.

k) Komşu Haklar ; eser sahibinin manevi ve mali haklarına zarar vermemek kaydıyla ve eser sahibinin izniyle bir eseri özgün bir biçimde yorumlayan, tanıtan, anlatan, söyleyen çalan veya sair sesleri ilk defa tespit eden fonogram yapımcıları ile radyo televizyon kuruluş-larının sahip oldukları hakları ifade eder.

B. Senaristin hakları:

a) senarist, sinema eserinin, yönetmen, bestecisi ve diyalog yazarı (diyolag yazarı ayrı ise tabii) birlikte eser sahibidir. Birlikte eser sahibi olduğu için de, sinema eseri/film ile ilgili tüm işlemlerde mutlak hak sahibidir. Bu haklarını korumak için, işin başında imzaladığı sözleşmelerdeki hükümlere dikkat etmeli. Tüm haklardan, karşılığını almadan vazgeçmemelidir.

b) senarist, eser sahibi olarak öncelikle manevi haklara sahiptir. Manevi haklar eser sahibinin kişiliğine bağlı, devredilmez, vazgeçilmez, hatta yok edilmez mutlak haklardandır. Nedir bunlar;- öncelikle, filmin kamuya sunulması, sunulma zamanı, biçimi konularında senarist hak sahibidir.- Filmin afişinde, jeneriğinde senaristin adına yer verilmesi, manevi hak gereği bir zorunluluktur.- Senaristin izni olmadan senaryoda değişiklik yapılamaz. Bu da manevi haklardandır.Bu hakların başkaları tarafından çiğnemesi halinde, senarist savcılığa şikayette bulunarak, ceza davası açılmasını sağlayabilir. Hakkı çiğneyen, hapis ve para cezalarına mahkum olur.

c) senarist, mali haklar denen, sözleşme ile ve belli bir bedel karşılığında devredilebilen haklara sahiptir. Bunlar;

- İşleme mali hakkı: Eserin bir türden başka bir türe dönüştürülmesidir. Senarist, işleme hakkı sayesinde, senaryoyu kitap olarak bastırabilir, oyuna dönüştürebilir, diziye dönüştürebilir. Uygun orkestra bulursa operaya dahi dönüştürmesinde bir sakınca yoktur!

- Çoğaltma mali hakkı: Eserin birden fazla kopya olarak basılması, örneğin kitabın basımı çoğaltma hakkına örnektir. Aynı biçimde filmin kopyaları da çoğaltmadır.

- Yayma mali hakkı: Eserin çoğaltılmış örneklerin dağıtımı, satımı yayma hakkı kapsamındadır. Örneğin dvd, vcd formatında çoğaltılan (çoğaltma hakkı kullanılan) filmin bu biçimde satımı “yayma” dır.

- Temsil hakkı: Eserin genele açık yerlerde okunması, gösterimi vb. temsil hakkı anlamına gelir.

- Umuma iletim hakkı: Eserin radyo tv, uydu, kablolu tv gibi araçlarla kamuya sunumuna “umuma iletim hakkı” denir.

Sayılan tüm mali haklara -sözleşme ile devretmemişse- eser sahibi bütün yaşamı boyunca sahiptir. Ölümünden sonraki 70 yıl da mirasçıları tüm mali hakları kullanabilir. Mali hakların çiğnemesi halinde, yani sözleşme yapılmadan kullanımı, veya sözleşmeye aykırı kullanımı halinde, yine şikayet ile ceza davası açılır. Hakkı çiğneyen hapis ve para cezalarına mahkum olur.

Ceza davası yanı sıra, senarist, hak çiğnemesinde tazminat davası da açabilir. Tazminat davasında, senaryonun rayiç değerinin üç katına kadar tazminat alabilir. Üç kat tazminatın yanında, manevi hak ihlali de varsa, manevi tazminat alabilir. Hem mali hak ihlali için, hem de manevi hak ihlali için tek bir tazminat davası açmak mümkündür. Aynı şey, ceza davası için de geçerlidir. Manevi ve mali hak ihlali birlikte varsa, tek şikayet yeterlidir.Manevi hak ihlaline bir örnek; senaristin yazdığı senaryonun devamı yazılmış ve bundan dolayı senaristin izni alınmamış ise, “eser değiştirilmiş”tir. Manevi hak çiğnemiştir.Mali hak ihlaline örnek; senaristin izni olmadan, film senaryosundan dizi film yapılmış ise, “işleme” mali hakkı çiğnenmiştir.Her iki örnekte de ceza ve hukuk davaları yolu açıktır.Yolumuz açık olsun.

Av. Sabri Kuşkonmaz

OLMASI GEREKEN

Komedi dizilerinde en zor şeyin oyuncuları tekste bağlı tutmak olduğu söylenir... Siz oyuncuların doğaçlama yapmasına ne kadar izin veriyorsunuz?

Bizim çok tercih ettiğimiz, güvendiğimiz birşey değildir doğaçlama. Karakterin bütünlüğünü, diyaloğun ve sahnenin temposunu, hikayenin gerilimini aksatabilir. Riskleri vardır. Senaryoda bir eksik yoksa doğaçlama gereksizdir aslında. Ama kırk yılda bir, sette çok tatlı bir espri çıktığında, 'Bebişim', 'Gerriii' ya da 'Otomatik neşe geldi' gibi birkaç hitap tarzı veya nida bulduğumuzda; onları kullanırız. Bu her bölümde üç dört kelimeyi geçmez aslında.

(Gülse Birsel söyleşisinden; Günaydın, 16.9.2007)

4 Ekim 2007 Perşembe

Bizden Görüntüler

Hiç yorum yok: